آکوانومیکس واژه جدید جذابی­ست. ترکیبی از واژگان آکوا که آب است از ریشه هند و اروپایی و اکونومیکس که در انگلیسی امروز در معنای علم اقتصاد به کار می­رود. اکونومیکس، از ریشه زبانی یونان باستان، اویکونومیا، از دو واژه اصلی شکل گرفته: خانه (House) و مدیریت (To Manage). اویکونومیا بعد­ها در حکمت عملی فلسفه مشایی به «تدبیر منزل» ترجمه شد. تدبیر معنایی فراتر از مدیریت دارد. معلم اول، جناب ارسطو در کتاب اخلاق نیکوماخوسی، بحث‌ خود را با اهمیت‌ خانواده ‌آغاز ‌می­کند و آنگاه چگونگی اداره امور خانه و نحوه مشارکت اعضای خانواده در تدبیر منزل و نه کنترل به معنای سلطه بر آن را شرح می­دهد. آکوانومیکس از آنچه که من از متون می­فهمم شامل درک و تحلیل تاثیر اقتصادی منابع آب بر بخش‌های مختلف زندگی اجتماعی از جمله کشاورزی، صنعت، انرژی و مصارف خانگی است. تئوری­های آکوانومیکس حوزه‌های زیر را در بر می‌گیرد:

1. تبیین ارزش‌ آب:
   • تعیین ارزش اقتصادی آب در کاربردهای مختلف آن، قیمت مصرف آب بر مبنای دسترسی پذیری به آن و تحلیل تاثیر اقتصادی تعرفه‌ها و یارانه‌های آب.
2. مدیریت منابع آب:
   • تعیین استراتژی‌های مدیریت پایدار منابع آب، سیاست‌های اقتصادی برای حفظ و بهره‌وری آب و ارزیابی هزینه‌ها و مزایای پروژه‌های کلان زیرساختی آب مانند طرح های انتقال آب، ساخت سدها، آبراه­ها و مخازن و توسعه سیستم‌های نوین آبیاری.
3. آب در کشاورزی:
   • ارزیابی اقتصادی هزینه و فایده مصرف آب در بخش کشاورزی، توسعه سیاست‌های فنی - اجتماعی بهره­وری آب در کشاورزی و ارزیابی اقتصادی نقش آب در معیشت کشاورزان و امنیت غذایی.
4. آب در صنعت:
   • تحلیل نوع مصرف آب در فرایندهای صنعتی و تاثیر اقتصادی آن، ارزیابی هزینه‌های مربوط به مدیریت آب در صنعت و مسئولیت­پذیری اجتماعی و زیست­محیطی شرکت­ها و اشاعه استانداردهای مصرف آب در صنعت برای افزایش پایداری.
5. آب و انرژی:
   • بررسی اقتصادی ارتباط آب و انرژی، تحلیل تاثیر اقتصادی مصرف آب در بخش‌های تولید انرژی و توسعه استراتژی‌های مدیریت یکپارچه آب و انرژی.
6. اقتصاد اجتماعی و محیط‌زیستی آب:
   • ارزیابی تاثیرات اقتصادی تغییرات محیط‌زیستی مرتبط با آب، مانند تغییرات آب و هوایی، خشکسالی‌ها و سیل‌ها، هزینه‌ها و مزایای اجتماعی و زیست محیطی پروژه‌های آب برای جوامع و ترویج دسترسی عادلانه به منابع آب.

اگر اکونومیکس علم تدبیر منزل باشد، آکوانومیکس می­تواند به علم «تدبیر آب» ترجمه شود. تدبیر آب شامل هر بحثی­ست که بتواند اقتصاد بخش­های مختلف تامین و مصرف آب را تبیین کند. اهداف مورد نظر علم تدبیر آب می­تواند شامل دستیابی به اهداف توسعه پایدار به­ویژه اهداف مرتبط با آب و بهداشت (SDG 6)، ریشه‌کن شدن گرسنگی (SDG 2) و انرژی مقرون به صرفه و پاک (SDG 7) باشد. در حوزه تغییر اقلیم نیز علم تدبیر آب به توسعه استراتژی‌های انطباقی برای مدیریت آب کمک می‌کند تا تاثیرات اقتصادی و اجتماعی تغییرات آب و هوایی بر دسترسی و توزیع آب کاهش یابد. با درک ارزش اقتصادی آب در علم تدبیر آب، سیاست‌گذاران و کسب­‌وکارهای حوزه کشاورزی و صنعتی می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌تری درباره بهره­وری آب بگیرند که منجر به استفاده‌ی کارآمد و پایدار از آب شود. از سوی دیگر، آکوانومیکس، علم تدبیر آب، می‌تواند در حل منازعات بر سر منابع آب نقش داشته باشد و چارچوبی برای تخصیص عادلانه آب فراهم کند.

بازار آب یک مثال دقیق از آن چیزی است که می­تواند نتیجه سیاست­های تدبیر آب باشد. بازار آب که در آن، حقوق آب قابل تجارت است به تخصیص کارآمدتر منابع آب کمک کند. در واقع، بازار آب به معنای اجرای دستورالعمل­هایی­ست که مشوق‌های مالی برای حفظ و استفاده‌ی بهینه از آب را ارائه می‌دهند، این می­تواند شامل بهبود سطح معیشت کشاورزان و توسعه صنعت نیز باشد که هر دو بتوانند با استفاده از مشوق مالی مشارکت در بازار آب بر روی بهره­وری در مصرف آب سرمایه­گذاری کنند. از همین­جاست که سرمایه­گذاری بر روی فناوری و نوآوری­های حوزه بهره­وری آب در آکوانومیکس مطرح می­شود. این سرمایه­گذاری فقط مادی نیست. بلکه مسئله اول پذیرش فناوری از سوی اقشاری­ست که ممکن است کم­ترین تمایل را برای تغییر داشته باشند.

علم تدبیر آب، آکوانومیکس، یک چارچوب تحلیل اقتصادی سرمایه­گذاری در آب را به ما ارائه می­دهد. این سرمایه­گذاری باید منجر به حداکثر منافع اقتصادی در بخش­های مختلف تولید کشاورزی و صنعت و با حداقل هزینه‌های محیط‌زیستی و اجتماعی باشد. مدل یا پرونده اقتصادی برای هر مورد، متفاوت است. پس از این است که تسهیلگری اجتماعی برای آگاهی بخشی و آموزش آغاز می­شود. تسهیلگری اجتماعی در اینجا به دنبال نتایج تحلیلی آکوانومیکس اتفاق می­افتد. تسهیلگران برای تغییر رفتارهای مصرف آب و افزایش سطح مشارکت در حکمرانی منابع آب به نتایج تحلیلی تدبیر آب استناد می­کنند. به زبان ساده­تر، بهره­برداران آب را بر مبنای نتایج اقتصادی مجاب می­کنند که چگونه سرمایه­گذاری بر روی بهره­وری آب و مشارکت پسینی در بازار آب می­تواند برای آنان بهترین نتایج اقتصادی و محیط زیستی را به بار آورد. آکوانومیکس یا تدبیر آب یک چارچوب علمی جامع برای فهم و مدیریت ابعاد اقتصادی منابع آب است. از آنجا که این یک چارچوب پذیرفته شده بین­المللی­ست، ورود به عرصه آکوانومیکس مانند ایجاد بازار آب می­تواند از مصادیق مشارکت در حل بحران­های جهانی از جمله کمبود منابع در دسترس آب باشد. با ادغام اصولی از علوم اقتصاد، محیط‌زیست، جامعه­شناسی و سیاست‌گذاری عمومی، آکوانومیکس به استفاده‌ی پایدار و کارآمد از آب کمک می‌کند. «بازار آب یزد» نماد آکوانومیکس ایرانی است. به تعبیر فارسی آن از آنچه که با هم انتخاب کرده­ایم، بازار آب یزد، محصول «تدبیر آب» در ایران است.  

عباس فقیه خراسانی

کارگزار بازار آب یزد