رساله دکترای من در گرایش توسعه محلی با موضوع نوسازی بوم­شناسانه حکمرانی آب در یزد به یک تئوری مشخص رسید: «توسعه ناتمام». بدین معنای اصلی که ما در میانه راه توسعه جامانده­ایم. یک فرایند اساسی در این میان فراموش شده و آن اجتماعی شدن توسعه است. حوزه اجتماعی در اینجا شامل مشارکت محلی در حکمرانی آب که حالا با ابزارهای هوشمند به روز شده بود هم می­شد. مساله اصلی این بود که کدام بخش­های حاکمیتی آب قابل واگذاری برای مشارکت عمومی است و مشوق­های مشارکت کدام­اند. به نظر می­رسید مفاهیم تک بعدی مانند اقتصاد، فناوری، مباحث زیست محیطی و اجتماعی دیگر چاره­ی بحران چندین وجهی منابع آب­ زیرزمینی و مدیریت آن نبودند. ما به مفاهیم مرکب احتیاج داشتیم که بشود مناسبات آبی را با آن توصیف نمود و به راه­حلی پایدار برای پیمودن مسیر توسعه رسید. من 3 مفهوم ترکیبی را پیشنهاد کرده بودم:

1. تکنیکی - زیست­محیطی (Techno-Environmental).
2. زیست - اجتماعی فناورانه (Techno-Socio–Environmental).
3. اجتماعی­اقتصادی زیست-فناورانه (Techno-Socio-Economic-Environmental).

ما از کنش معطوف به هدف تکنو-زیستی (مفهوم مرکب شماره 1) باید در مسیری اجتماعی به آخرین مقصد یعنی نتیجه نهایی تکنوزیستی اقتصادی-اجتماعی (مفهوم مرکب شماره 3) می­رسیدیم. راهی که با طرح احیا و تعادل بخشی سفره­های آب زیرزمینی و هوشمندشدن فناورانه توزیع آب آغاز می­شد و به «بازار آب» می­رسید.

«از پایان دهه ۱۹۸۰ تاکنون چیزهای زیادی درباره روش­های اجتماعی مواجهه با بحران کم­آبی آموخته‌ایم. بازارهای آب در کشورهای مختلف یکی از ابزارهای موفقی هستند که نشان داده‌اند پتانسیل کاهش سطح بحران کاستی­های رو به رشد آب را دارند. این بازارها می‌توانند به بازتخصیص آب با قیمتی واقعی­تر کمک کرده و در عین حال بهره­وری آب را بهبود بخشند. با امکاناتی مانند قراردادهای غیر دائمی میان بهره­برداران آب، بازارهای آب همچنین می‌توانند ابزاری موثر در شرایط تغییرات اقلیمی و افزایش نوسانات هیدرولوژیکی باشند. با این حال، برای موثر بودن، بازارهای آب نیاز به پذیرش گسترده از سوی ذینفعان دارند...» این ایده نویسندگان کتابی با عنوان بازارهای آب برای قرن بیست و یکم است که درسال 2014 منتشر شده است. بازار آب یزد ساز و کاری است که از طریق آن دارندگان مجوز بهره برداری از آب زیرزمینی در بخش های کشاورزی و صنعت می توانند بخش محدودی از سهمیه آب خود را خرید و فروش کنند یا در بخش نذر آب، آب را به سفره های آب زیرزمینی اهدا کنند. درصدی از هر حجم مبادله به نفع آبخوان ذخیره می­شود. مبادله آب از مسیر زیرساخت­های نرم افزاری انجام می شود که در یزد طراحی و پیاده سازی شده است. کارگزار بازار آب، تسهیلگر اجتماعی این فرایند است. درباره بهره­وری آب، چگونگی بهینه­سازی مصرف و فواید آن برای منابع آب زیرزمینی و نهایتا منافع اقتصادی آن به بهره­برداران توضیح می­دهد. ما یک کلینیک مشاوره برای افزایش بهره­وری آب و توسعه اجتماعی هم در کارخانه نوآوری درخشان یزد تاسیس کرده­ایم. اسم آن بهتاست!

اصول نظم اجتماعی جدید بر پایه مناسبات اقتصادی است. بازار نماد این نظم اجتماعی، عقلانیت و کنش است. بازارهای زیست محیطی کنش را به سوی بهره­وری خواهند برد. ما در یزد از اصلاح روابط میان فناوری و آب آغاز کردیم (مفهوم مرکب شماره 1). هوشمند شدن توزیع آب یک کنش زیست فناورانه بود. در گام بعدی، کنشگری اجتماعی ما در رویدادهای آبی، آگاهی­بخشی در ایده­های علمی – مشارکتی آب­بان، داناب، سپاس آب و جز آن به آن ارتباط اولیه میان فناوری هوشمندسازی و منابع آب افزوده شد (مفهوم مرکب شماره 2). حالا بهره­برداران آب تا اندازه­ای به مناسبات حکمرانی برای کنترل میزان برداشت از منابع پایدار آب زیرزمینی آشنا شده­ بودند.

در اینجا مشوق لازم برای بهره­وری آب می­توانست ایده نهایی بازار آب باشد. بازار آب یزد، درواقع همان رویکرد اجتماعی­اقتصادی زیست-فناورانه است (مفهوم مرکب شماره 3). ما یک اصل اقتصاد محور را برای مشارکت عمومی بهره­برداران در بهره­وری آب و بهینه­سازی مصرف برای منافع بعدی زیست محیطی و اقتصادی به آن رویکرد پیشین زیست – اجتماعی فناورانه افزودیم. مشاور زیست اجتماعی دانو کارگزار بازار آب یزد است. ما در دانو با اتکال به لطف پروردگار متعال و طلب یاری از همه کارشناسان، نوآوران و علاقمندان در حوزه آب و محیط زیست، تلاش­های خود برای بهره­وری آب، جهش تولید در بخش­های کشاورزی و صنعت و ارتقای سطح توسعه اجتماعی استان یزد را با رویکرد اجتماعی اقتصادی زیست – فناورانه بازار آب دوچندان خواهیم نمود و افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد؛

«سحر با باد می‌گفتم حدیث آرزومندی / خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی

در این بازار اگر سودی‌ست با درویش خرسند است / خدایا منعمم گردان به درویشی و خرسندی».

 

عباس فقیه خراسانی

موسس شرکت مشاور زیست اجتماعی دانو