در دنیای امروز پرداختن به مساله آب که به حیات بشریت وابسته است از اهمیت بسیاری برخوردار است و همه ما باید نقش ویژه خود را برای کمک به حل این مساله، در طول زندگی، ایفا کنیم. با وقوع رویدادهای شدید اقلیمی و شکست اقدامات نظارتی، بحران آب از یک موضوع کاملا زیست محیطی به یک موضوع اجتماعی تبدیل شده است حال با توجه به اینکه میزان مصرف آب در ایران، مسئله‌ای اجتماعی است، در این میان، سواد آبی مطرح می شود که مفهوم جدیدی در ادبیات جامعه شناختی و پژوهشی به شمار می رود و به عنوان ابزاری کارآمد برای افزایش سطح دانش عمومی و زمینه ای برای اثربخشی توسعه پایدار مدیریت مصرف آب مورد استفاده قرار می گیرد. گسترش آموزش‌های آبی و ارتقای سواد آبی، یکی از مولفه ‌های کلیدی در مدیریت پایدار منابع آبی است ، طرح ملی دانش آموزی نجات آب (داناب) طرحی نظام مند برای آموزش و مشارکت دانش آموزان دوره اول و دوم متوسطه در عرصه آب می باشد و در زمان کنونی جای آن دارد که به جای بحران آب، نجات آب را ببینیم، طرح ملی نجات آب دانش‏‌آموزان را هدف قرار داده است، تا مسائل و چالش‏های اصلی حوزه آب اعم از مسائل ارزشی پیرامون آب، مسائل کمی، مسائل کیفی، بحث آب مجازی، ارزش ذاتی و اقتصادی آب در روندی نظام‌‏مند به این قشر آموزش داده شود و دانش‌آموزان را نسبت به موضوع آب آگاه سازد تا مصرف بهینه آب به صورت یک فرهنگ کارآمد در آینده تثبیت گردد. در این طرح تلاش بر آن است تا با استفاده از اقلام آموزشی، مدرسین و مشاورین رابط طرح و همچنین استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی ـ هنری، دانش‌آموزان را با عمده چالش‌های حوزه آب آشنا کرد و راهکارهای برون‌رفت از بحران را به آنها آموخت. با فرهنگ سازی  عمیق و آموزش‌های لازم در حوزه مصرف صحیح آب می‌توانیم آینده بهتری را برای سرزمینمان رقم بزنیم. مصرف بی‌رویه ریشه در فرهنگ دارد و یا آنکه ناشی از بی‌توجهی است. فرهنگ عامل تعیین‌کننده‌ی رفتارهای افراد یک جامعه است و رفتارهای محیط زیستی نیز از این امر مستثنی نیستند. امروزه مسائل محیط زیستی عمیقاً دارای مفهوم اجتماعی­اند و در کُل ریشه­ی فرهنگی دارند. رفتارها و نیات مردم نسبت به صرفه­جویی در مصرف آب به نگرش و میزان آگاهی آنان نسبت به مسائل مربوط به آب بستگی دارد. ازاین‌رو، برای موفقیت­آمیز بودن مدیریت مصرف آب، لازم است تا آگاهی‌ها و نگرش­های مردم اصلاح و ارتقا یابد. اصلاح رفتار مصرف آب خانگی می­تواند موجب کاهش فشار بر عرضه آب شود، اما این امر نیازمند شناخت رفتار مصرف‌کننده آب و عوامل مؤثر بر آن است. شناخت عوامل مؤثر بر رفتار مصرف آب خانگی برای مدیریت مطلوب مصرف و ذخیره آب بسیار حائز اهمیت است. تغییر این رفتارها بدون تغییر فرهنگ ممکن نیست. بنابراین اگر به دنبال تغییر رفتار مصرفی جامعه هستیم باید برای عامل فرهنگ اعتبار خاصی قائل باشیم. متأسفانه در مطالعاتی که تابه‌حال درباره مصرف انجام گرفته به جنبه‌های فرهنگی آن به‌طور مستقیم اشاره‌های بسیار مختصری صورت گرفته است. درحالی‌که تمام رفتارهای اجتماعی انسان در درون فرهنگ شکل می‌گیرد و چسبندگی و عدم آن، به‌طور کامل به فرهنگ و الگوی فرهنگی جامعه وابسته است. آنچه که مسلم است، نهادینه­سازی و فرهنگ‌سازی اصلاح الگوی مصرف در یک جامعه، امری حیاتی و ضروری به‌حساب می­آید. اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ­سازی پایدار است. تا همه افراد جامعه الزام رفتارهای اصلاح مصرف را احساس کنند و به‌تدریج این اصلاح نهادینه شده و به یک رفتار پایدار و نهایتاً به یک فرهنگ در تمامی عرصه­های مصرف تبدیل شود. بعنوان مثال همه ما شنیده ایم که (یزدی قدر آب می داند) ولی این فقط یک شعار نبوده و نیست و ریشه در فرهنگ و باور مردمان سخت کوش این خطه مرکزی کشورمان دارد، با گوشت و پوستشان عجین شده است و چه خوب که این ها را الگو نموده، به فرزندانمان آموزش داده تا در آینده ای نه چندان دور تبدیل به یک فرهنگ در سراسر میهنمان شود. در آخر پیشنهاد می­شود برای بهبود عملکرد و رفتارهای بهینه مصرف آب، منابع آگاهی‌بخش تقویت شوند و فرآیند فرهنگ­سازی مصرف آب به کمک همه سازمان­ها، نهادهای دولتی (نظیر مدارس، دانشگاه، رسانه ملی)، غیردولتی (نظیر رسانه­های جمعی، سینما، مساجد) و خانواده­ها انجام شود. همچنین کیفیت آموزش­ها ارتقا یابند و به الگوهای موفق فرهنگی و اجتماعی در زمینه صرفه جویی در مصرف منابع آب توجه ویژه ای شود.

محمد عطاء میرسلیمانی

کارشناس حفاظت وبهره برداری از منابع آب