مسیر گردشگری بازآب در  موزه آب یزد معرفی می شود و سپس از دروازه کوشکنو که یکی از دروازه های ورودی حصار شهر یزد بوده است آغاز می شود. شهری که هرچند در حصار تاریخی خود محبوس یود، زندگی را به شکلی امن و پایدار برای ساکنانش فراهم می ساخت. قنات ها روح زندگی را در کوچه پس کوچه های شهر به جریان می انداختند و منبع تامین آب و غذا و انرژی برای ساکنین این سرزمین بودند. در همان ابتدای ورود از دروازه کوشکنو آسیاب آبی کوشکنو قرار دارد. درست در مجاورت آسیاب، یک نانوایی وجود دارد که عطر خوب نان را در ساباط و کوتار کوشکنو می پراکند. در ادامه این مسیر از کوتارها و کوچه ها و بازارها عبور می کنیم و به گذر یوزداران، مسجد فهادان و پایاب مدفون آن و سپس آب انبار فهادان (یوزداران) با سنگابی که هنور در ورودی آن قرار دارد می رسیم. روبروی آب انبار، یک کارگاه رنگرزی قرار دارد که ارتباط تنگاتنگی با آب داشته است وپایان دهنده این مسیر پایاب مدرسه ضیائیه و بقعه دوازده امام و سپس آب انبار کوشکنو با آثار به جا مانده از سقاخانه اش قرار دارد.

در سلسله نیاز های هرم مزلو به ترتیب و از پایین نیازهای فیزیولوژیکی، نیازهای امنیتی، نیازهای اجتماعی، نیازهای احترام (احترام از سوی دیگران و عزت نفس) و نیازهای خودشکوفایی مشاهده می شوند. نیازهای انسان ذاتی هستند و انسان با هر پنج نیاز به طور همزمان برانگیخته نمی شود. بلکه تنها یک نیاز در هر لحظه مهم است. در نهایت در زمینه سلسله مراتب، تنها پس از برآوردن نیازهای پایین تر (نیازهای فیزیولوژیکی، ایمنی و اجتماعی) فرد می تواند به سمت نیازهای مرتبه بالاتر (عزت و خودشکوفایی) حرکت کند.  نیازهایی که در ارتباط با آب و قنات برآورده می شده اند. سازه های تاریخی آبی این مسیر نه تنها نیازهای ابتدایی فیزیولوژیک  انسان را تامین کرده اند که پا را از این مرز هم فراتر نهاده،  احساس تعلق به فرهنگ آب، امنیت، احترام و خودشکوفایی را زنده نگاه داشته اند.  

از 3500 سال پیش تا امروز بشر تنها 233 سال را در صلح زندگی کرده است.  بنا بر این آبراهام مزلو نیاز به امنیت را بعد از نیازهای فیزیولوژیک در رده دوم نیازها قرار داده است. پدیده دفاع از شهر و حفاظت از صلح در شهر تاریخی یزد عناصر نامرئی زیادی داشته است که از آن جمله می توان قلعه ها، حصارها، برج ها، خندق ها، ساباط ها، راه های پیچ در پیچ، کوچه های باریک، دیوارهای بلند، راه های زیرزمینی خانه ها به یکدیگر، قنات ها و آب انبارها را نام برد. سازه هایی مانند آب انبارها به پناهگاهگاهی هنگام بروز جنگ تبدیل می شده اند. خندق ها گودال های وسیعی هستند که پیرامون دیواره اصلی حصارها با عمق و وسعت محاسبه شده و بر اساس وسعت حصار و دبی آب موجود کنده می شدند. در برخی از خندق ها ابتدا خندق را با آب قنات یا جویبار پر می کردند و سپس بر روی آن کاه می ریختند تا مهاجمان به درون آب افتاده و به راحتی گرفتار تیرهای کمانداران شوند. مسیر گردشگری بازآب نمایانگر تامین امنیت مردم در شهری پایدار است. حس امنیت از تمام آنچه که هست و خواهد بود. احساس تعلق به فرهنگ آب از همین حس امنیت برخواسته است. دخیل بستن به سقاخانه و روشن کردن شمع و نذر، عزاداری های پرشکوه در حسینیه کوشکنو واحترام به آب و یادآوردن از امام لب تشنگان در هر جرعه. روح صلح دوستی هنوز در قلب بسیاری، هرچند پنهان، به رشد خود ادامه می‌دهد. از آن جمله مردم کویر نشین و به خصوص یزد هستند که دیربازی است در فرهنگی ریشه دوانده در آرامش و صلح می زیند. هنوز میراث ملموس صلح دوستی مردم یزد در تمدن کاریزی در برج و باروهای شهر یزد نمایان است و میراث ناملموس این روحیه در باورها، سروده ها، فرهنگ و تمام زندگی این مردم تنیده است.

اگرچه این نوشته تنها جنبه امنیت و صلح را در مسیر گردشگری بازآب مورد بررسی قرار داد اما این مسیر نمایانگر نیازهای گوناگون مردم کویرنشین و برآورده شدن تمامی آنهاست. انسان کویر نشین آنچه می توانسته باشد، شده است. او که قادر به برآوردن نیازهای اولیه آب و غذا به کمک قنات ها شده است، او که با حصارها و تدابیر گوناگون امنیت شهر خویش را تامین کرده است، او که بیشترین احترام را به خود و دیگران آموخته است و سالیان درازی آب را در آرامش استفاده کرده است، به بالاترین ظرفیت درونی اش دست یافته و در معماری، شعر، داستان، اسطوره، رنگرزی و ... نهایت استعداد و توان خویش را به کار گرفته و محیط زندگی خویش را غنی از هنر آفریده است. انسان کویرنشین آرام است. راضی و خوشنود از آنچه که دارد و آفریده است.
 

الهام راعی

مشاور علمی مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب