ایرانیان از دیرباز برای آب ارزش زیادی قایل بوده‌اند، آب به عنوان روشنایی تلقی می‌شده است و برای استفاده بهینه از آن در این اقلیم گرم و خشک اقدام به حفر قنات و آب انبار می‌کردند. در دنیای کنونی هم این عنصر حیات با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش خشکسالی نه تنها برای ایرانیان بلکه نزد جهانیان از اهمیت زیادی برخوردار است و موضوع زمانی حساس‌تر می‌شود که کشورها حوضه‌های آبی مشترک داشته باشند.

۲۲ مارس برابر با سوم فروردین روز جهانی آب نامگذاری شده است.  شعار امسال روز جهانی آب :

((آب ، بستر تعامل صلح و دوستی» انتخاب شده است که ظاهرا شعار زیبایی است اما باید دید آیا می‌توان آن را از قالب شعار، خارج و مثلا برای گرفتن حقابه هامون از آن بهره برد.که البته هر سال در حد همان شعار باقی میماند و عملا هیچگونه همت و تلاشی به ویژه از جانب مسئولین ارشد کشوری برای تحقق این شعارها صورت نمیگیرد . اما تا توانسته اند بر ریشه منابع آبی تیشه زده و ریشه آب را خشکانده اند و تاسف بارتر این است که هنوز هم دست از سر آب این واژه مظلوم و بی پناه برنداشته اند .اگر از  منابع آبی بهینه استفاده شود و تصمیم گیران دولتی دغدغه ها و مطالبات اهل فن و فعالین محیط زیستی  را به گوش دل میسپردند، آشکارا و تمام قد در برابر افکار و دیدگاههای(( آب، محور جنگهای آینده))ایستادگی میکرد و در خدمت صلح و دوستی بر می آمد. کاهش تنش ها و مشکلات  اجتماعی و مردمی  ناشی از محدودیت منابع آبی  و کمبود آب فقط  با تفاهم و تعامل میان ذی نفعان و به کارگیری مدیریت اجتماع محور میسر است و تنها از این طریق است که میتوان به سمت صلح حرکت کرد.نکته جالبتر اینکه ما در ایران علاوه بر روز جهانی آب، روز ملی آب هم داریم ..اما چه فایده که هیچگونه اراده ای برای حل چالشها و مشکلات ناشی از بی آبی در این کشور وجود ندارد و به جای حل اساسی مشکل از طریق آبخیزداری و آبخوانداری ، مهار روان آبها، تعیین الگوی کشت و جلوگیری از صادرات بی رویه منابع آبی فقط به طرحهای بی حاصل و هزینه بر انتقال آب فکر میکنند که علاوه بر نابودی منابع آبی دیگر مناطق و نابودی محیط زیست ، هزینه های سنگینی را هم بر جامعه تحمیل میکند .

در آخرین تصمیم اشتباه دولتمردان، تصمیم بر کاشت یک میلیارد درخت میباشد .کاشت خود درخت اصلی بسیار ارزشمند و ستودنی است ولی آیا درختکاری مهم تر است یا درختداری؟

آیا برای تامین منابع آبی مورد نیاز تدبیری اندیشیده شده است ؟

آیا حفظ و نگهداری آنچه که در حال حاضر در دسترس هست مهمتر نیست؟

اینگونه سوالات و سوالاتی دیگر نشان از عدم تعهد دولت برای حفظ منابع آبی و جلوگیری از تنش میباشد که کاملا با شعار روز جهانی آب منافات دارد.

 تاکنون، مطالعات گوناگونی در رابطه با بررسی عوامل موثر بر ایجاد صلح در بهره برداری از منابع آبی مشترک به ویژه رودخانه های فرامرزی صورت گرفته است. یکی از مفاهیم جدیدی که در این رابطه معرفی شده است، مفهوم صلح آبی است. صلح آبی، ابزاری برای درک چالش ها و فرصتها در راستای ایجاد همکاری بر سر منابع آب فرامرزی و مدیریت منابع آبی مشترک است. این نوع از صلح با اهدافی مانند افزایش تمرکز بر منابع آب مشترک و فرامرزی، ارائه ی چارچوب برای همکاری ذی مدخلان مختلف، افزایش آگاهی کشورهای ساحلی در یک حوضه ی آبی مشترک نسبت به اقدامات مدیریتی مناسب و ارائه ی یک ارزیابی جامع از سیاست های آبی برای سیاستگذاران و محققان شکل گرفته است.

ابتدا نگاهی داریم به توسعه پایدار:

مفهوم توسعه پایدار :توسعه پایدار دارای  سه بُعد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی  است. در بُعد محیط زیستی ، تأمین و تضمین حق توسعه اقتصادی و اجتماعی بایستی به نحوی باشد که با اصول و قواعد اساسی محیط زیست  منطبق باشد. توسعه‌ای که متضمن رعایت اصول و قواعد محیط زیستی  نباشد در تحلیل نهایی ، موقت، گذرا و ناپایدار خواهد بود. در واقع توسعه پایدار عبارت است از الگوی توسعه فناورانه اقتصادی و اجتماعی که مطابق با الزامات محیط زیستی  باشد. این مفهوم حق دولت‌ها بر توسعه اقتصادی و اجتماعی را در کنار تعهداتشان به رعایت قواعد زیست‌محیطی مطرح می‌سازد. آب در همه اَشکال توسعه گنجانده شده است، زیرا مرکز اصلی اهداف توسعه پایدار بوده و در قلب آن قرار دارد و برای توسعه اقتصادی ـ اجتماعی، تولید انرژی و غذا، اکوسیستم‌های سالم و بقای انسان بسیار مهم است.آب به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه پایدار به شمار میرود . چون ما برای تولید و توسعه در هر عرصه و محوری حتما به آب نیاز خواهیم داشت . و اگر منابع آبی کنترل نشود وضعیت تولید و توزیع به ویژه در زمینه غذا و کشاورزی با بحران روبرو خواهد شد و در نتیجه مانع توسعه پایدار خواهد بود .پیوند بین آب و صلح و امنیت بین‌المللی باید با در نظر گرفتن این واقعیت که از یک‌طرف آب ممکن است محرک خصومت بین دولت‌ها و خشونت‌های ملی باشد و از طرف دیگر امنیت آب تحت تأثیر درگیری‌های مسلحانه قرار گیرد، مطالعه شود. اطمینان از دسترسی به آب، در کنار حفاظت از منابع آب، به جلوگیری از درگیری‌ها و گذار به صلح در کشورهای پس از جنگ کمک می‌کند. به منظور اطمینان از دسترسی به آب کافی و سالم برای مردم غیرنظامی، آسیب یا تخریب ناشی از درگیری مسلحانه در تأسیسات آب و منابع آب باید به حداقل برسد.

رابطه بین الزامات مختلف حفاظت از آب در هنگام درگیری مسلحانه از طریق اصل یکپارچگی سیستماتیک به جامعه جهانی امکان می‌دهد ویژگی‌های آب را در نظر بگیرد و حفاظت بهتری از آن را تضمین کند. ازآنجاکه آب به‌ویژه در برابر اثرات درگیری‌های مسلحانه آسیب‌پذیر است، حفاظت از آن باید با جدیت دنبال شود و بیشتر بر شباهت‌های هنجارهای اسناد حقوق بین‌الملل تأکید شود تا بر تفاوت‌های آنها. این امر به تقویت حفاظت از این منبع طبیعی در مواقعی که بیشترین خطر را دارد کمک خواهد کرد.بسیاری از کشورها تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و کمبود یا تنش آبی قرار گرفته‌اند. مسائل مرتبط با توسعه پایدار به کشورها کمک می‌کند تا مسائل مربوط به تأمین آب، افزایش امنیت غذایی، کاهش مهاجرت داخلی و خارجی، اجتناب از تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش مشکلات اجتماعی مانند جهل و فقر، ارائه کیفیت خوب زندگی را حل نمایند ولی ممکن است تغییرات اقلیمی و دسترسی محدود به منابع آبی منجر به تنش‌هایی شوند که روز به روز در حال افزایش است.حل چالش‌های متعدد امنیت آب، خطرات، تهدیدها و آسیب‌پذیری‌های مرتبط با امنیت انسانی را کاهش داده و به آینده‌ای مطمئن کمک می‌کند.
 

منا مسعودی

 کارشناس حفاظت و بهره برداری از رودخانه ها