آب به عنوان یک منبع حیاتی، نقش بنیادینی در بقای اکوسیستم‌ها و تمدن‌های بشری دارد. در قرن اخیر، مدیریت منابع آب به یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل جهانی تبدیل شده است. افزایش جمعیت، تغییرات اقلیمی، کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی، آلودگی منابع آبی و از طرفی گسترش و توسعه شهرنشینی و افزایش تقاضا برای آب شیرین، مسئله‌ی مدیریت منابع آب را به یکی از مشکلات مبرم تبدیل کرده است و بهره‌برداری پایدار از منابع آب ضرورت یافته و از این رو، شناخت نقش مشارکت‌های مردمی در مدیریت آن اهمیتی دوچندان می‌یابد. مشارکت‌های مردمی می‌تواند در پایداری، حفاظت و بهره‌برداری مناسب از منابع آب موثر واقع شود.

استفاده از مشارکت اجتماعی سازوکارهای خودکنترلی است؛ این روش ها متاثر از حضور و نظارت و مشارکت بخش دیگری است که ازآن بعنوان رکن سوم حکمرانی یعنی نهادهای مدنی، یاد می شود. مانند احقاق حقوق اقشار کم درآمد، اسراف نکردن در آب، راهکارهای حفظ محیط زیست (وبگاه اندیشکده آب ایران).

با توجه بر سیاست های جاری، سرنوشت آب ایران طی رویکرد توجه به تغییر وضعیت از حکمرانی متمرکز به سمت حکمرانی محلی و توجه به نقش ارزشمند مشارکت مردمی و محلی می بایست مورد توجه قرار گیرد (هادی و همکاران).

 مدیریت پایدار منابع آب نیازمند درک عمیقی از دینامیک‌های اجتماعی و تعاملات زیست‌محیطی است. در این میان، فعالیت‌های مردمی از طریق افزایش آگاهی و ارتقاء مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها، نقش کلیدی در موفقیت استراتژی‌های مدیریت منابع آب ایفا می‌کند.

بخش اول: نیاز به مشارکت مردمی در مدیریت منابع آب

- ضرورت درک مشارکت مردمی

مشارکت مردمی در مدیریت منابع آب ضرورتی است که نیازمند به درک و آگاهی افراد از اهمیت آب و نقش آن در زندگی و محیط زیست است. افراد باید درک کنند که منابع آب یکی از مهمترین منابع طبیعی است که نقش بسیار حیاتی در حفظ سلامت محیط زیست و تأمین نیازهای انسانی دارد.

با درک این موضوع، افراد بهترین روش‌ها برای مدیریت صحیح منابع آب را درک کرده و در فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های مربوط به آب، مشارکت خواهند نمود و تنش های اجتماعی حول محور بهره برداری از منابع آب کاهش خواهد یافت. همچنین، منجر به افزایش آگاهی و مسئولیت‌پذیری افراد نسبت به مصرف و حفاظت از آب خواهد شد.

- تجربیات موفق مدیریت مشارکتی در جهان

استرالیا: در استرالیا، برنامه‌های مدیریت مشارکتی منابع آب با موفقیت اجرا شده‌اند. به عنوان مثال، در استان کوئینزلند، سیستم‌های مشارکتی محلی برای مدیریت منابع آب ایجاد شده است. این سیستم‌ها از طریق تشکیل انجمن‌ها و گروه‌های مشارکتی، افراد را به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به منابع آب تشویق می‌کند.

کانادا: کانادا یکی از کشورهای پیشرو در مدیریت منابع آب است و از طریق ایجاد ارتباطات و همکاری‌های میان دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی و جوامع محلی، به مشارکت مردمی در مدیریت منابع آب توجه ویژه‌ای دارد. مثلاً، در استان بریتیش کلمبیا، برنامه‌های مشارکتی محلی برای مدیریت منابع آب با موفقیت اجرا شده‌اند که افراد و جوامع محلی در فرآیندهای تصمیم‌گیری مربوط به منابع آب شرکت دارند.

هلند: هلند نیز یکی از کشورهای پیشرو در مدیریت منابع آب است و از طریق ایجاد انجمن‌ها و گروه‌های مشارکتی محلی، به مشارکت مردمی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آب توجه دارد. این کشور از طریق ایجاد ارتباطات و همکاری‌های میان دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی و جوامع محلی، به مشارکت مردمی در مدیریت منابع آب توجه ویژه‌ای دارد.

- موانع و چالش‌های موجود

مدیریت مشارکتی منابع آب، همچنان با موانع و چالش‌های متعددی روبرو است. برخی از این موانع عبارتند از:

1. نبود زیرساخت‌های لازم از جمله ارتباطات و شبکه‌های ارتباطی موثر

2. نیاز آموزش و آگاهی

3. موانع سازمانی

4. موانع قانونی و سیاسی

5. موانع فرهنگی و اجتماعی از جمله مسائل مربوط به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی

مدل‌های مشارکت مردمی

- مدل مشارکت مستقیم