حفظ محیط زیست یکی از بنیادی‌ترین اصول فکری جوامع کنونی بشری به شمار می‌رود. رشد بی رویه جمعیت، بهره برداری نامناسب و غیراصولی از منابع طبیعی، تخریب و دگرگونی کاهش یابنده تنوع زیستی، گسترش روزافزون آلودگی که به طرق مختلف هوا، خاک و آب را متأثر از اثرات زیان‌بار و نابود کننده قرار داده است، نزول شرایط کیفی زندگی طبیعی انسان‌ها در اثر عدم تعادل و تناسب محیط زیست موجب شده دولت‌ها، سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی تلاش‌هایی را در راستای جلوگیری از آلودگی و تخریب منابع زیست محیطی اعمال نمایند و به دنبال راه حل‌های کارآمد به ‌منظور رفع مشکلات حیاتی باشند.   

در این راستا مشارکت مردمی به عنوان یکی از ابزارهای قوی برای حل این مشکل و تنها راه رسیدن به آرمان جامعه سالم و توسعه پایدار توسط صاحب‌نظران و اندیشمندان مختلف پیشنهاد شده است تا با حساس سازی مردم و افزایش ظرفیت و توانایی آنان در حمایت از برنامه‌های توسعه ای زیست محیطی و از طریق مشارکت در امور و تصمیم گیری ها، اجرا و ارزشیابی برنامه‌ها با تلاش سازمان یافته، حامی محیط زیست باشند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کشورهای در حال توسعه به دلیل فراهم نبودن ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مناسب، مردم از نقش ضعیفی در امر مشارکت برخوردار می‌باشند. پیچیدگی و پویایی مشکلات مطرح در حیطه محیط زیست، مجموعه متنوعی از دانش‌ها و ارزش‌ها را برای تصمیم گیری می‌طلبد که این مهم جز با مشارکت مردم و ذینفعان در تصمیم سازی های زیست محیطی در سطوح ملی و بین‌المللی میسر نمی‌گردد. در این راستا، سازمان‌های غیردولتی زیست محیطی یکی از مناسب‌ترین بسترهای شکل گرفته برای پیشبرد اهداف مشارکت مردمی در کشورهای در حال توسعه بشمار می‌آیند .از آنجائیکه تعامل بین مردم و دولت، فرآیندی مستمر است، استفاده از نظرات شهروندان، ذینفعان و سازمان های مردم نهاد، افراد حقیقی و حقوقی، در اتخاذ و اجرای تصمیمات مدیران تحـت عنـوان مـشارکت هـای مردمـی تعریف می گردد. به عبارت دیگر مدیران می توانند در فرآیند تصمیم گیری از نظرات و عقاید عمومی مردم و همچنین همیاری آنها به صورت مشارکت های عملی در حفظ محیط زیست بهره مند شوند. فرآیند مشارکت های مردمی دارای مزایای فراوانی است که از جمله مزایای آن می توان رضایت عمومی جامعه در اثر کاهش ناسازگاری ها در تصمیمات، افزایش آگاهی های عمومی جامعه درباره حفاظت محیط زیست، روشن شدن فرآیند تصمیم گیری و تصمیمات نهایی، جلـوگیری از پیامـدهای منفـی زیـست محیطـی در نتیجـه تـصمیمات نادرست، ارتباط مستمر و متقابل بین مردم و دولت، گام برداشتن در راستای توسعه پایدار و انتشار فرهنگ حفظ محیط زیست اشاره نمود. عدم استفاده از پتانسیل هـای سـازمان هـای مـردم نهـاد بـه عنـوان سرمایه اجتماعی، محدود بودن فعالیت های سازمان های مـردم نهـاد زیـست محیطی، عدم انسجام بین فعـالان محـیط زیـست، ضـعف در مکانیـسم هـای اجرایی شبکه زیست محیطی، مواردی هستند که به عنوان چالش های بخش مشارکت های مردمی در بخش محیط زیست بیان می شوند. با آغاز مشارکت های مردمی در مسائل زیست محیطـی، ایـن مـوج مـی تواند به طور خودجوش برای مدت های طـولانی ادامه یابد، حتی با تغییر در سیاست ها و برنامـه های دولتی، مشارکت هـای مردمـی در راسـتای دستیابی به توسعه پایدار زیست محیطـی تـداوم خواهد داشت. به نظر می رسد در شـرایطی کـه حفظ محیط زیست بدون همکاری افـراد جامعـه امکان پذیر نیـست، مـشارکت هـای مردمـی در زمینه حفظ محیط زیست با آموزش های لازم مـی توانـد کـشور را بـه سـوی محیط زیست سالم هدایت کنند. در استان یزد تشکلهای زیست محیطی زیادی وجود دارد که این تشکلها به صورت فعالانه در زمینه مسائل محیط زیستی از جمله جلوگیری از افزایش ریزگردها، جلوگیری از راه اندازی واحدهای آلاینده از جمله معادن، ارائه گزارش در خصوص واحدهای آلاینده و پیگیری موضوع تا رفع آلودگی و غیره با جدییت فعال می باشند که مجموعه اقدامات انجام گرفته توسط تشکلها در نهایت باعث بهبود کمیت و کیفیت منابع آب و جلوگیری از افزایش آلودگی ها می گردد.   

ناهید غلام نژاد

مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آبی