امروز در جای­جای دنیا و بخصوص کشور عزیزمان صحبت از بهره ­وری و کرامات و برکات را زیاد می­ شنویم که از جمله آن، درمان زخم­ ها و آلام ناشی از ماشین زدگی می­ باشد. اما چرا امروز، موضوع بهره ­وری تا این حد مهم و پر سروصدا شده است. اگر ساده ­ترین رابط ه­ای که برای بهره­ وری بیان کرده ­اند که همان نسبت بین ستانده به داده می­ باشد را در نظر بگیریم و سیر تاریخی پیشرفت و تکامل بشریت را مدنظر قرار دهیم بر همگان معلوم و مکشوف است که در گذشته بشر به دلیل عدم دسترسی به تکنولوژی و ماشین، معمولا مغلوب قدرت طبیعت بوده است و به نظر نگارنده این سطور راز توسعه پایدار در گذشته نیز همین بوده است. به عبارت دیگر به دلیل فقر تکنولوژی و نبود ماشین برای بشر، امکان غلبه بر طبیعت یعنی بهره­کشی بیشتر و در نتیجه ناپایداری طبیعت و محیط زیست امکان پذیر نبوده است. لذا هر آنچه در گذشته بشود نام توسعه بر آن گذارد هرچند بسیار کند و بطئی و حتی کم رمق بوده است ولیکن این پیوست مهم را با خود داشته است یعنی پایداری. پس با نگاه دوباره به فرمول بهر­ه ­وری، داده به دلیل فقر تکنولوژی محدود بوده است در نتیجه ستانده هم در محدودیت قرار می­گرفته است مگر اینکه بهره ­وری ارتقا یابد. درحقیقت اگر رابطه بهره ­وری را از زاویه دیگر بنگریم ستانده حاصل ضرب داده در بهره­ وری خواهد شد لذا ستانده­ی بیشتر بهره ­وری بیشتری را طلب می­کرده است. اما با ورود ماشین به زندگی بشر و امکان غلبه بر نیروی طبیعت، ستانده­ی بیشتر لزوما با افزایش بهره­وری همراه نبود چرا که قدرت ماشین امکان برداشت داده بیشتر به هرقیمت را برای بشر فراهم کرد این موضوع با فرض نامحدودیت منابع همراه شد و در نتیجه جوامع در حال رشد که بیش از هرزمان دیگر نیاز به ستانده بیشتر داشتند اشتهای سیری­ناپذیرشان را به سمت برداشت داده بیشتر از طبیعت سوق دادند و نتیجه توسعه ای ناپایدار با عوارضی بزرگ، کتمان ناپذیر و نگران کننده بروز و ظهور کرد. در موضوع آب نیز دقیقا همین ماجرا رقم خورد. نحوه استحصال آب که در گذشته کاملا سازگار و همراه با طبیعت بود توسط ماشین بطور کامل تغییر یافت و بی توجه به نوع اقلیم و فصل و دوره ­های خشکسالی و ترسالی، رژیم پایداری را برای بهره­ کشی از آبخوان یا حوضه آبریز فراهم نمود یعنی امکان برداشت آب (داده) با حجم و شدت بسیار بیشتر از گذشته فراهم شد اما این رشد در اصلاح روش­های کشت و آبخوان­ داری و آبخیزداری (رشد بهر­ه ­وری) اتفاق نیفتاد. لذا آنچه باقی ماند حوضه ­های آبریز و آبخوان­ های ناپایدار و رو به اضمحلال بود. اما راهکار چیست؟ راهکار همان است که تقریبا همه دنیا به آن رسیده­ اند. خط بطلان کشیدن بر فرضیه نامحدودیت منابع و اصلاح رویه­ ها و روند­های منجر به برداشت صرف بدون در نظر گرفتن محدودیت­های محیط زیستی و رشد بهره ­وری. سند سازگاری با کم آبی استان یکی از سندهای مهم در حوزه ارتقاء بهره ­وری آب در کشاورزی، صنعت، شرب و بهداشت می­باشد. اگرچه تکامل و بلوغ این سند هنوز کار بسیار دارد ولیکن نقشه­راه مهم و اساسی برای قرارگرفتن در ریل ارتقا بهره­ وری آب دریکی از کم آب­ ترین استان های کشور می­ باشد. یک­ صدایی و عزم راسخ در اجرای این سند هرچند ناقص می­تواند این استان کم آب را از برکات و معجزات امر بهره ­وری بهره ­مند نماید. 

محمد مهدی جوادیان زاده

مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه ای یزد