مدیریت بهره‌برداری و مصرف منابع آب در شرایط کم‌آبی به ویژه در مناطق با توزیع نامناسب زمانی و مکانی بارش‌ها، با چالش‌های قابل توجهی مواجه است. در این راستا، تخصیص بهینه آب به بخش‌های مختلف نظیر مصارف شرب و بهداشت، صنعت، زیست‌محیطی و در نهایت کشاورزی اهمیت ویژه‌ای دارد. با توجه به این که کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آب است، مدیریت مصرف در این بخش نقشی حیاتی و اساسی ایفا می‌کند. برخی راهکارهای مدیریتی کاهش مصرف آب در کشاورزی شامل موارد ذیل می باشد :

1- بهبود راندمان آبیاری برای محصولات غالب در مناطق مختلف می‌تواند منجر به صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف آب شود. این مهم شامل استفاده از سیستم‌های آبیاری کارآمدتر و بهینه‌سازی تعداد و مقدار آبیاری‌ها است.

2- مدیریت زمان آبیاری مانند آبیاری در ساعات کم تبخیر، زمان‌بندی درست آبیاری در صبح زود یا عصر می‌تواند بهینه‌تر باشد. همچنین استفاده از سنسورهای رطوبت خاک کمک می‌کنند تا زمان آبیاری به طور دقیق تعیین شود.

3- استفاده از تکنیک‌های کشاورزی پایدار مانند تناوب زراعی، انتخاب گیاهان مقاوم به خشکی و شوری، استفاده از ارقام پرمحصول، تلفیق گیاهان مختلف که نیازهای آبی متفاوتی دارند، بهینه‌سازی استفاده از آب در دوره‌های مختلف رشد، کشت نشا یا کاشت گیاهان بومی که سازگاری بیشتری با شرایط آب و هوایی محلی دارند، تغییر زمان کاشت محصولات می‌تواند به کاهش نیاز آبیاری و بهینه‌سازی استفاده از بارش‌های مؤثر منجر شود. این تغییرات می¬تواند با توجه به شرایط آب و هوایی و بارندگی منطقه انجام شود.

5- مدیریت خاک و اجرای راهکارهایی برای کاهش تبخیر و فرسایش از سطح خاک و گیاهان، همچنین افزایش کیفیت خاک با استفاده از مواد آلی و پوشش‌های گیاهی و مدیریت رطوبت خاک، می‌تواند به حفظ آب خاک کمک کند.

6- آموزش و آگاهی‌دهی به کشاورزان مانند برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای آموزش تکنیک‌های نوین و موثر در مدیریت آب، ترویج اطلاعات در مورد مصرف بهینه آب و توزیع اطلاعات و منابع آموزشی بین کشاورزان و همچنین با مدیریت تقویم زراعی و انتخاب تاریخ‌های کاشت مناسب، می‌توان به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری محصولات کمک کرد.

7- توسعه و استفاده از فناوری‌های نوین مانند استفاده از تکنولوژی‌های پایش و نظارت مانند دوربین‌های حرارتی و سنسورهای خاک برای پایش شرایط آبیاری. همچنین اجرا و توسعه برنامه‌های نرم‌افزاری مدیریت آب به‌منظور تحلیل داده‌ها و بهینه‌سازی مصرف آب. همچنین استفاده از مدل‌های شبیه‌سازی برای ارزیابی و پیش‌بینی عملکرد محصولات تحت شرایط مختلف آبیاری و تغییرات اقلیمی، به کشاورزان کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد مدیریت آب بگیرند.

8- تدوین سیاست‌های مرتبط مانند ایجاد سیاست‌های حمایتی برای کشت‌های کم آب¬بر و برقراری مشوق‌های مالی برای کشت‌های بهینه از نظر آب، همچنین فرهنگ‌سازی در بین مصرف‌کنندگان و افزایش آگاهی عمومی و تغییر نگرش نسبت به مصرف آب در کشاورزی.

این راهکارها می¬تواند در جهت مدیریت صحیح و کارآمد از منابع آب و پیشگیری از مصرف بی¬رویه و ناپایدار از منابع آب زیرزمینی اثربخش باشد.

سمیه سلطانی

 عضو هیئت علمی دانشگاه اردکان