بهره وری یا کارایی آب (Water efficiency) در واقع استفاده از آب برای رسیدن به یک مقصود خاص به شکل مطلوب است. هرگاه آب مصرفی برای یک منظور خاص کاهش یابد، بهره وری آب اتفاق افتاده است. هرچقدر کاهش مصرف بیشتر باشد، بهره وری آب بیشتر خواهد بود. در حقیقت منظور از افزایش کارایی آب کاهش مصرف آب و نه ممنوع کردن مصرف آب است. در کشور ایران بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است و بعد از آن به بخش شرب و صنعت نسبت داده می شود. با توجه به اینکه بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است و ازطرفی سیستم های آبیاری عمدتا سنتی هستند، بیشترین هدر رفت آب نیز در این بخش اتفاق می افتد. بهره وری آب یک مفهوم نسبی است و به طور مداوم می تواند افزایش یابد.
به عنوان مثال هرچقدر در تولید یک واحد کالا آب کمتری مصرف گردد، بهره وری آب بیشتر خواهد بود. می توان اینگونه تصور نمود که هر کالایی حاوی یک مقدار آبی است که در فرآیند تولید آن مصرف گردیده است. هرچقدر این میزان آب مصرفی در فرآیند تولید کمتر باشد، بهره وری آب بالاتر می رود. در سال 1993 آلن مفهوم آب مجازی را ارائه داد. آب مجازی حجم آبی که در مراحل مختلف تولید یک محصول به صورت مستقیم یا غیر مستقیم استفاده می گردد، تعریف می شود. میزان حجم آب مجازی برای کالاهای مختلف متفاوت است. به عنوان مثال برای یک برگ کاغذ A4 حدود 10 لیتر آب مصرف می شود یا یک عدد سیب درختی متوسط حدود 70 لیتر آب مصرف می شود. مطمئنا پیشرفت تکنولوژی و روشهای نوین در تولید محصولات مختلف در کاهش حجم آب مجازی محصولات و افزایش بهره وری آب موثرند.
با توجه به اینکه آب جایگزین دیگری ندارد، ارزش ذاتی آن به راحتی قابل محاسبه نیست. اگرچه افزایش بهره وری آب در فرآیند تولید یک محصول بسیار ارزشمند است اما باید توجه داشت در هر منطقه با توجه به شرایط اقلیمی و میزان منابع آب در دسترس باید به تولید محصولات مناسب با آن منطقه پرداخت. ممکن است یک محصول در یک منطقه با بهره وری بسیار بالا تولید شود اما آن منطقه به دلیل کمبود آب توان تولید محصول در در یک سطح گسترده را نداشته باشد. این موضوع در بسیار از مناطق دنیا باعث آسیب به منابع آب در دسترس شده است. در واقع عدم توجه به بهره وری آب و همچنین تولید محصولات پر آبخواه در مناطق کم آب باعث بروز مشکلات فراوانی از جمله بحران آب شده است.
موضوعی که در بهره وری آب اهمیت دارد و باید به آن توجه شود این است که در کنار تولید یک محصول با کمترین میزان مصرف آب (بیشترین بهره وری ممکن) می بایست محصول تولیدی متناسب با شرایط منطقه باشد. همچنین باید توجه داشت علاوه بر مدیریت مصرف آب و افزایش بهره وری، لازم است مدیریت واردات و صادرات در یک منطقه انجام شود تا بیلان واردات در مناطق کم آب مثبت باشد.
سید علی اوهب
رئیس گروه احیاء و تعادل بخشی آبهای زیرزمینی
دستهبندی: | نشریه الکترونیکی شهریورماه 1402 |
شماره مجله: | شماره 19 |
این صفحه را به اشتراک بگذارید
به این مجله امتیاز بدهید