ایران، کشوری با میراث غنی در مدیریت آب، با چالش‌های مهمی در تأمین منابع آب پایدار برای جمعیت و اقتصاد رو به رشد خود روبرو است. اقلیم خشک و نیمه خشک در یکی از مناطق با تنش آبی بالا، کاهش بارندگی، افزایش دما و افزایش تقاضای آب و... عواملی است که نیاز به رویکردی جامع در مدیریت مصرف آب کشور و پذیرش فناوری‌های نوآورانه را ضروری می‌سازد.

در سطح ملی، ایران با کاهش منابع آب تجدیدپذیر مواجه است. میانگین بارندگی سالانه کشور حدود یک سوم میانگین جهانی است و تغییرات اقلیمی این وضعیت را تشدید کرده است. بخش کشاورزی با مصرف حدود 90 درصد منابع آب کشور، بزرگترین مصرف‌کننده آب محسوب می‌شود. این در حالی است که بازده آبیاری در بسیاری از مناطق پایین است. از این رو استفاده از فناوری‌های نوین در این زمینه، برای کشور و به ویژه استان یزد، به عنوان یکی از خشک‌ترین مناطق کشور از اهمیت حیاتی برخوردار است.

در پاسخ به این چالش‌ها، اقدامات متعددی را در زمینه مدیریت مصرف آب آغاز شده است. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، توسعه سیستم‌های آبیاری مدرن مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی است. این سیستم‌ها می‌توانند مصرف آب را تا 50 درصد کاهش دهند. همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین مانند سنجش از دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای مدیریت بهتر منابع آب در حال گسترش است. در بخش شهری، نصب کنتورهای هوشمند آب و استفاده از سیستم‌های تله‌متری برای شناسایی و کاهش هدررفت آب در شبکه‌های توزیع، از جمله اقدامات مهم محسوب می‌شود. علاوه بر این، بازچرخانی و استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده، به ویژه در مناطق کم آب، مورد توجه قرار گرفته است.

استان یزد، به عنوان یکی از خشک‌ترین استان‌های ایران، با چالش‌های ویژه‌ای در زمینه منابع آب مواجه است. میانگین بارندگی سالانه این استان حدود 90  میلی‌متر است که بسیار کمتر از میانگین کشوری است. علاوه بر این، بخش عمده‌ای از آب مصرفی شرب استان از طریق انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر تأمین می‌شود.

در پاسخ به این شرایط، استان یزد پیشگام در اجرای طرح‌های نوآورانه مدیریت آب بوده است. یکی از مهم‌ترین این طرح‌ها، توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار در بخش کشاورزی و استفاده از سیستم‌های آبیاری مدرن است.

در بخش صنعت، که یکی از مصرف‌کنندگان عمده آب در استان یزد است، اقدامات مهمی برای کاهش مصرف آب صورت گرفته است. استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده هوایی به جای برج‌های خنک‌کننده آبی در صنایع فولاد و نیروگاه‌ها، نمونه‌ای از این اقدامات است.

در بخش مدیریت منابع آب زیرزمینی، از سیستم‌های پایش هوشمند ( کنتور های هوشمند)  برای کنترل برداشت آب از چاه‌ها ، امکان نظارت دقیق بر میزان برداشت آب و جلوگیری از اضافه برداشت را فراهم می‌کنند.

با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌های زیادی همچنان باقی است. افت سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و کاهش کیفیت منابع آب از جمله مسائلی هستند که نیاز به توجه جدی دارند. علاوه بر این، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم آب‌بر و افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی از ضروریات است.

جمع‌آوری آب و تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی از دیگر زمینه‌های مورد توجه است. تکنیک‌های باستانی مانند قنات‌ها در حال احیا و ادغام با فناوری‌های مدرن برای جمع‌آوری و ذخیره آب باران هستند. پروژه‌های تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی برای تقویت سفره‌های آب زیرزمینی تخلیه شده در حال اجرا هستند.

برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به رویکردی چندجانبه است، از جمله:

1. تقویت حکمرانی آب: اجرا و اعمال سیاست‌های جامع مدیریت آب، شامل اصلاحات قیمت‌گذاری آب و مقررات سخت‌گیرانه‌تر برای استخراج آب‌های زیرزمینی.

2. افزایش آگاهی عمومی: آموزش مردم درباره کمبود آب و ترویج شیوه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب در سطح خانوار و جامعه.

3. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه: حمایت از توسعه فناوری‌های کارآمد آب متناسب با شرایط اقلیمی و جغرافیایی خاص کشور.

4. بهبود شیوه‌های کشاورزی: تشویق کشت محصولات با نیاز آبی کمتر و ترویج تکنیک‌های آبیاری پیشرفته.

5. استفاده از داده و فناوری: گسترش استفاده از سنجش از دور، اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی برای نظارت و مدیریت دقیق‌تر منابع آب.

6. توسعه زیرساخت‌های سبز: سرمایه‌گذاری در راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت مانند فضاهای سبز شهری و احیای تالاب‌ها برای بهبود نگهداشت و کیفیت آب.

مسیر دستیابی به مدیریت پایدار آب چالش‌برانگیز اما غیرممکن نیست. با ترکیب دانش سنتی و فناوری‌های پیشرفته، همراه با اقدامات سیاستی قوی و مشارکت عمومی، می‌توان بر بحران آب غلبه کرد. مدیریت پایدار منابع آب نیازمند رویکردی جامع و یکپارچه است. این رویکرد باید شامل استفاده از فناوری‌های نوین، بهبود بهره‌وری آب در تمامی بخش‌ها، افزایش آگاهی عمومی و مشارکت مردمی، و اصلاح سیاست‌های مدیریت آب باشد. با توجه به محدودیت منابع آب و تأثیرات تغییرات اقلیمی، اتخاذ چنین رویکردی نه تنها مطلوب، بلکه ضروری است. 

سیدحسین عرب فراشاهی

رئیس گروه بهره برداری خطوط انتقال آب و مخازن