مدیریت پایدار منابع آب، غذا و انرژی و افزایش بهره‌وری یکی از چالش‌های مهم در حوزه مدیریت و توسعه پایدار است. با توجه به تغییر اقلیم و رشد جمعیت جهان و نیازهای روزافزون آن، بهره‌برداری پایدار از این منابع الزام آور است تا امکان بقا و رشد پایدار بشریت فراهم شود. دستیابی به اهداف توسعه پایدار نیازمند دیدگاه همه جانبه و تعاملی است، مدیریت منابع با رویکرد پیوندی لازمه توسعه پایدار می باشد، بطوریکه تمام ذینفعان در فرآیند تصمیم گیری و اجرای اقدامات مشارکت کنند.

توسعه اقتصادی- اجتماعی، رشد جمعیت و تغییر اقلیم چالش های عمده ای را برای پایداری و امنیت غذایی که یکی از مهمترین دغدغه های جوامع است، ایجاد کرده اند(Vorosmarty et al., 2000). در این راستا، منابع آب که برای حیات بشر، معیشت پایدار، امنیت غذایی و حفظ زیست بوم ها ضروری می باشند، تحت فشار واقع شده اند. بسیاری بر این باورند که دنیا با بحران آب بی سابقه ای روبروست و انتظار می رود که بدون پیشرفت و بهبود مدیریت منابع آب و تصمیم سازی یکپارچه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، مسائل مرتبط با آب در دهه های اخیر به طورچشم گیری، بحرانی تر شود(Scheierling et al., 2014). ایران واقع در اقلیم خشک و نیمه خشک نیز با محدودیت شدید آب روبرو است. در سال 2014، سرانه آب برای ایران 1644 مترمکعب بوده است که در مقایسه با میانگین جهانی به میزان 6225 مترمکعب برای هر نفر در سال، گویای وضعیت نامناسب کشور از نظر برخورداری از منابع آب است(بانک جهانی، 2014). روند و گرایشات حاکم بر سرانه آب نیز بسیار نگران کننده است به گونه ای که سرانه آب کشور در سال 1962 میلادی، 5570 مترمکعب در سال بوده است که با یک روند نزولی به 1876 مترمکعب در سال 2008 و همان طور که اشاره شد به 1644 مترمکعب در سال 2014 کاهش یافته است. وضعیت موجود منابع آب در ایران، روند گرایشات حاکم بر آن و همچنین در نظر گرفتن توزیع مکانی و زمانی نامناسب سرانه محدود آب، به خوبی ضرورت مدیریت تقاضا، تعدیل مصرف و ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای آب را نشان می دهد.

توجه به دو حقیقت برای درک نقش کشاورزی در بحران آب، بسیار ضروری است. اول اینکه بخش کشاورزی با فاصله زیاد، بزرگترین(80درصد مصرف) استفاده کننده آب است. دوم اینکه آب مصرفی در کشاورزی بطور نسبی در مقایسه با سایر کاربرهای آب، بهره وری و بازدهی کمتری دارد. بنابراین وقتی که آب در بسیاری از نقاط دنیا، کمیاب می شود، سایر بخش ها و استفاده کننده ها تمایل دارند که به بخش کشاورزی به عنوان یک منبع بالقوه آب نگاه کنند(2014.(Scheierling al et.,

تعیین و تحلیل شاخص های بهره وری آب کشاورزی در بسیاری از موارد کار ساده ای نیست، زیرا آب تنها برای تولیدات کشاورزی به کار نمی رود و در بررسی و ارزیابی اثربخشی آب در تولید گیاه، علاوه بر مقدار ماده تولیدشده باید به ارزش ماده تولیدی هم توجه شود. برای مثال، درآمد حاصل از مصرف هر مترمکعب آب و یا مقدار پروتئین و کالری تولیدشده به ازای مقدار مشخصی از آب نیز می توانند در ارزیابی ها موردتوجه قرار گیرند. بهره وری آب کشاورزی به منابع آب و سودمندی حاصل از آن ارتباط دارد و بسیاری از پارامترها در این زمینه کیفی بوده که قابل اندازه گیری نمی باشند. همچنین مسئله درخور توجه برای بررسی بهره وری آب این است که اطلاعات پایه ای لازم برای محاسبه شاخص های پولی و غیر پولی بهره وری آب کشاورزی به اندازه کافی فراهم نیست. شاخص های بهره وری آب کشاورزی شاخص های مناسبی برای ارزیابی مدیریت کشاورزی به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک می باشند. پایین بودن بهره وری آب در بخش کشاورزی ازجمله موضوعات روز است که به دلایل مختلف ازجمله تغییرات اقلیمی، مدیریت غیرصحیح آب در مزرعه و کاهش منابع تجدیدپذیر به عنوان اصلی ترین تأمین کننده نیاز آبی کشور، زندگی بشر را دستخوش تغییر و تحولاتی کرده است.

مدیریت منابع و مصارف آب زیرزمینی ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺎرﭼﻮب و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺻﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ استفاده و بهره برداری ﻣﻄﻠﻮب و متعادل ﻣﻨﺎﺑﻊ آب، و ﺗﺮوﯾﺞ ﺣﻔﺎﻇﺖ از آﺑﺨﻮانﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. در واﻗﻊ مدیریت منابع و مصارف آب ﻫﻨﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﺮدن اﻗﺪاﻣﺎت اﺟﺮاﯾﯽ و ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی در ﻣﯿﺎن ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ اداری و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪSaunier and Meganck., 2007)) ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺪوﯾﻦ راهﺣﻞﻫﺎی ﻣﻮﺛﺮ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی آﺑﯽ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ.

با استفاده از رویکرد پیوندی، ساختارها و روش های بهم پیوسته ای ﺑﺮای ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿل پایداری آب، غذا و انرژی اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ  سعی و خطاها در ﺳﻨﺎرﯾﻮﻫﺎی ﻋﻤﻠﯽ مدیران و ذینفعان  ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد. ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪی ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ روﯾﮑﺮدﻫﺎی ﺑﻬﯿﻨﻪای ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آب، غذا و انرژی، ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و روﯾﮑﺮدﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ. 

منابع :

1. Vorosmarty, C. J., Green, P., Salisbury, J. & Lammers, R. B. (2000). Global water resources: Vulnerability from climate change and population growth. Science‚ 289(5477):284-288.
2. Scheierling, S. M., Treguer, D. O., Booker, J. F., & Decker, E. (2014). How to assess agricultural water productivity? Looking for water in the agricultural productivity and efficiency literature.
3. United Nations. (2013). World Population Prospects: The 2012 Revision, Key Findings and Advance Tables. Department of Economic and Social Affairs, ESA/P/WP.227. New York: United Nations.
4. Saunier RE, Meganck RA. Dictionary and introduction to global environmental governance. Routledge. 2007; 410 pp.

سید علی معاشری  

کارشناس بررسی های اقتصادی و تعرفه