کمبود آب در بسیاری از مناطق جهان مشکلات زیادی را برای تأمین آب مورد نیاز در بخش های شرب و تولید محصولات کشاورزی به وجود آورده است، به گونه ای که پیش بینی می شود در آیندة نزدیک آب به عنوان کالای مهم و استراتژیک در جهان همانند نفت مبادله شود و بسیاری از چالش ها و درگیری های منطقه ای و بین المللی بر سر آب باشد. از یک سو، جمعیت جهان به سرعت روبه افزایش است و از سوی دیگر، کل آب موجود در کرة زمین مقداری ثابت است، بنابراین بشر باید به دنبال راهکارهایی برای افزایش تولید محصولات کشاورزی باشد، به گونه ای که ضمن توجه به محدودیت منابع آب در دسترس، بتواند پاسخگوی سایر نیازهای رو به رشد نیز باشد. بخش کشاورزی در ایران و جهان بزرگترین مصرف کنندۀ آب می باشد، اما برخلاف میانگین جهانی که نشانگر تخصیص ٧٠درصد از کل منابع آب مصرفی به بخش کشاورزی است در ایران و با وجود قرار گرفتن کشور در منطقه ای خشک، این نسبت بیش از ٩٠ درصد است. با وجود اختصاص این سهم بزرگ از منابع آب به بخش کشاورزی، متاسفانه بازده کل آبیاری کشور بسیار کم و بین ٣٣ تا ٣٧ درصد است. در حالی که این رقم در کشورهای درحال توسعه ۴۵ درصد و در کشورهای پیشرفته ۶۵ درصد است. شناخت چالش‌های موجود در زمینه بهره وری آب کشاورزی در ایران و راهکارهای افزایش بهره وری و صرفه جویی درمصرف آب کشاورزی اهمیت زیادی در مدیریت منابع آب مورد استفاده در کشاورزی دارد. مهمترین چالش های موجود در زمینه بهره وری آب کشاورزی ایران شامل فقدان الگوی کشت مشخص در کشور، عدم توافق در میان سیاست گذاران کشور برای تعیین قیمت واقعی آب در بخش کشاورزی، تحویل غیرحجمی آب در اکثر شبکه های آبیاری کشور، کوچک بودن مالکیت اراضی کشور و عدم یکپارچگی اراضی، فقدان پوشش مناسب شبکه های آبیاری و زهکشی به منظور جلوگیری از نشت آب، عدم انطباق روش آبیاری با شرایط آب و خاک و نیاز واقعی گیاه در اقلیم، عدم  دانش کافی اغلب کشاورزان در استفاده از روش های علمی در کشاورزی و غالب بودن دیدگاه کشاورزی سنتی، می باشد.

 از مهمترین راهکارهای افزایش بهره وری در مصرف آب کشاورزی می توان به تصحیح زیرساخت های فرهنگی (شامل تجمیع زمین های کشاورزی در یک منطقه، ممنوعیت و جلوگیری از حفر چاههای غیر مجاز برای آبیاری باغات و مزارع، مدرنیزه کردن سیستم های آبیاری مزارع و اصلاح الگوی کشت)، تصحیح سیاست های نادرست در کشاورزی ( فروش ارزان آب و برق به کشاورزی، افق دید محدود سیاست گذاران و فروش آب به کشاورزان  جهت جلوگیری از بیکاری شاغلان بخش کشاورزی)، بالا بردن سطح دانش در کشاورزی و استفاده از تکنولوژی روز و در دسترس در بخش کشاورزی، اشاره کرد. به طور خلاصه می توان گفت میزان بهره وری آب در کشاورزی کشور مناسب نیست و باید با مدیریت درست منابع آب (هم عرضه و هم تقاضا)، استفاده از دانش و فناوری های نوین، اصلاح الگوی کشت، استفاده از سیستم های آبیاری مدرن و گسترش آن در سطح مزارع، آموزش مناسب کشاورزان و بهره برداران و ارزیابی امکان تولید و مبادله محصولات کشاورزی(براساس آب مجازی)، به سوی استفاده مناسب از آب و بهبود بهره وری آب کشاورزی حرکت نمود. همچنین باید دانست توسعه پایدار بدون پایداری منابع آب در هیچ کشوری امکان پذیر نیست.

محسن قاسمی  

کارشناس تخصیص آب