ایران کشوری است که بخش عمده اقلیم آن شامل اقالیم خشک، نیمه خشک و فراخشک می شود. بارش متوسط کشور کمتر از یک سوم متوسط جهانی است. ایران به همراه بسیاری دیگر از کشور‏های خشک جهان که در عرض‏های میانی واقع شده اند، دارای پوشش گیاهی به مراتب ضعیفتری هستند و محدودیت منابع آب در ایران بسیار چشمگیر است. این در حالی است که تغییر اقلیم و خشکسالی های طولانی مدت نیز این شرایط را تشدید کرده اند (Kousari and Asadi Zarch, 2011; Kousari et al., 2014; Kousari et al., 2011; Kousari and Ahani, 2012; Kousari et al., 2013a; Kousari et al., 2013b).

برای برون رفت از شرایط حاضر باید راهبردهای قوی را مد نظر داشت. یکی از مهمترین راهبردها استفاده از فناوری ها به خصوص فناوری های نوین اطلاعات است. کشاورزی هوشمند و کشاورزی دقیق مبتنی بر استفاده از فناوری های نوین اطلاعات است. کشاورزی هوشمند در منابع علمی بین المللی با نام‏های مختلفی خصوصاً Smart Farming یا Precision Farming و همچنین Precision Agriculture، مطرح است (Kaloxylos et al., 2012). چنین بیان می‏شود که کشاورزی هوشمند و هوشمندسازی کشاورزی توانسته است افزایش چشمگیری در عملکرد و تولید محصولات کشاورزی ایجاد کند. در واقع کشاورزی هوشمند به مفهوم یک دیدگاه سیستمی در جهت کاهش نهاده‏ها در مقابل افزایش عملکرد و کشاورزی پایدار است (Shibusawa, 1998). این دیدگاه در کل شامل ادغام و بکارگیری هماهنگ تکنولوژی‏های GPS، GIS، RS، سنجش در داخل مزرعه، کنترل‏های خودکار، استفاده از تلفن‏های همراه و قدرت کسب اطلاعات و پردازش آن توسط این ابزارها، پردازش پیشرفته اطلاعات و ارتباط از راه دور می‏شود (Gibbons, 2000).

 کشاورزی هوشمند به طور قابل توجهی مورد توجه دولتمردان و برنامه ریزان بسیاری از کشورها واقع شده و تا کنون تحقیقات بسیار گسترده و ارزنده‏ای نیز در این زمینه ارائه شده است (Bramley RG et al., 2024; Charalampopoulos et al., 2024; Delgado et al., 2024; Furtak and Wolińska, 2023; Green et al., 2023; Hachisuca et al., 2023; Zhang et al., 2024; Zhou et al., 2023). در واقع امروزه بکارگیری فناوری های نوین، نقش بسیار مهمی در افزایش بهره وری استفاده از منابع آب و خاک دارد. شکی نیست که فناوری به خصوص فناوری های اطلاعات نقشی بی بدیل در مدیریت عرصه ها و واحدهای بهره برداری کشاورزی و منابع طبیعی دارند. بدون استفاده از این فناوری ها، قطعا بسیاری از برنامه ها و مدیریت عرصه های کشاورزی با شکست اساسی روبرو می شود.

کشاورزی هوشمند تمام جنبه های تولید در واحدهای بهره برداری کشاورزی را تحت تاثیر قرار می دهد. استقاده از انواع سنسورهای مرتبط مانند سنسورهای دما و رطوبت هوا، رطوبت خاک، دمای خاک، سرعت و  جهت باد، فشار هوا، میزان دی اکسید کربن و سایر گازهای تاثیرگذار بر عملکرد واحدهای بهره برداری کشاورزی و ...، اقتباس اطلاعات از تصاویر ماهواره ای و پهپاد ها و به طور خاص تحلیل و مدلسازی داده های به دست آمده توسط مدل های مبتنی بر هوش مصنوعی، شرایطی بسیار متفاوت نسب به گذشته را فراهم ساخته است. شکی نیست که افزایش کمی و کیفی عملکرد محصولات کشاورزی و به صورت حساب شده، در قالب برنامه های الگوی کشت، افزایش بهره وری آب را به همراه خواهد داشت. اینترنت اشیاء به خوبی زیرساخت های توسعه کشاورزی دقیق و هوشمند را پیاده سازی می کند. این ها همه موضوعاتی است که ما را به آینده بسیار بهتر مدیریت واحدهای بهره برداری کشاورزی و منابع طبیعی امیدوار می سازد.

دکتر سید علیرضا اسمعیل زاده حسینی

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد